Graves Robert , Raphael Patai ( fragmenty)       

                    

MITYCZNA KOSMOLOGIA
a) Tak wielkie było dzieło dokonane podczas Stworzenia, że wędrówka piechotą po ziemi ze wschodu na zachód zajęłaby człowiekowi pięćset lat - gdyby żył wystarczająco długo, by ją ukończyć -a wędrówka z północy na południe zajęłaby mu następne pięćset lat. Odległości te odpowiadają
odległości z ziemi do pierwszego nieba oraz od pierwszego nieba do jego wierzchołka. Jeśli chodzi o samą ziemię, to jedną trzecią jej powierzchni zajmuje pustynia, jedną trzecią morze, a pozostałą jedną trzecią ląd nadający się do zamieszkania .
Niektórzy szacują szerokość ziemi na 6 000 parasangów, czyli około 29 000 kilometrów we wszystkich kierunkach, a wysokość nieba na 1 000 parasangów, czyli około 4 800 kilometrów . Inni sądzą, że ziemia jest jeszcze bardziej rozległa. Egipt – powiadają - mierzy 400 parasangów na 400, czyli 1 900 kilometrów na 1 900, a przecież Egipt zajmuje powierzch¬nię jednej sześćdziesiątej Etiopii, Etiopia jedną sześćdziesiątą powierzchni ziemi, ziemia jedną sześćdziesiątą Edenu, a Eden jedną sześćdziesiątą Gehenny. Tak więc ziemia w stosunku do Gehenny jest jak mała pokrywka w stosunku do olbrzymiego kotła .
Na wschód od zamieszkanego świata leży ogród Eden, miejsce pobytu sprawiedliwych. Na zachód zaś Ocean ze swymi wyspami, a poza nimi Pustynia, jałowa kraina, gdzie pełzają jedynie węże i skorpiony. Na północy rozciąga się Babilonia i Chaldea, a dalej za nimi znajdują się spichlerze ognia piekielnego oraz spichlerze śniegu, gradu, mgły, mrozu, ciemności, wichrów i innych żywiołów. Żyją tu demony, złe duchy i zastępy Samaela. Tu też mieści się Gehenna, gdzie uwięzieni są grzesznicy. Na południu leżą komnaty Temanu, spichlerze ognia, i jaskinia dymu, skąd wieje nieustannie gorący huragan .
b) Według innych wschód jest miejscem, skąd rozprzestrzenia się na świat
światło i ciepło, zachód zawiera spichlerze śniegu i gradu, z których wieją zimne wiatry. Rosa i błogosławione deszcze pochodzą z południa, północ rodzi ciemność .
Bóg przymocował firmament do krawędzi ziemi na wschodzie, południu i zachodzie, lecz północną stronę pozostawił wolną oświadczając: “Jeśli ktoś powie “Ja jestem Bogiem”, niech przy wiąże również tę stronę na dowód swej boskości" .
c) Nazwy kolejnych siedmiu ziem oddzielonych huraganami brzmią nastę¬pująco: Erec, Adama, Charawa, Cijja, Jabbasza, Arqa, Tewel i Cheled .
d) Arqa, piąta ziemia licząc od dołu, obejmuje Gehennę z jej siedmioma warstwami, z których każda kryje spichrze ciemności. Najwyższą warstwą jest Szeol, a pod nim leżą inne, które zwą się Zguba, Najniższy Dół, Ściek, Cisza, Bramy Śmierci oraz Bramy Cienia Śmierci. Ogień każdej z warstw jest sześćdziesiąt razy bardziej prażący od ognia poprzedniej warstwy. Tu odbywają karę grzesznicy, a anioły ich torturują .
Tewel, szósta ziemia, zawiera wzgórza, góry, doliny i równiny zamiesz¬kane przez nie mniej niż trzysta sześćdziesiąt pięć gatunków stworzeń. Niektóre z nich mają głowę i ciało wołu, lecz obdarzone są ludzką mową. Inne mają na jednym tułowiu dwie bliźniacze głowy, czworo uszu, czworo oczu, dwa nosy i dwie pary ust, cztery ręce i cztery nogi. Gdy siedzą, wyglądają jak dwoje ludzi, lecz gdy chodzą - jak jeden człowiek. Kiedy jedzą i piją, dwie głowy toczą spór, oskarżając się nawzajem o zabieranie większej porcji. Uważane są jednakże za zacne stworzenia .
Cheled, nasza własna ziemia, nie potrzebuje opisu .
e) Zdania są podzielone co do tego, czy istnieją dwa nieba, trzy, siedem czy dziesięć . Niewątpliwie jednak ich liczba zgadza się z liczbą siedmiu ziem . Firmament okrywa ziemię, jak pokrywa w kształcie kopuły , a jego krawędzie dotykają okalającego Oceanu. Haki nieba zanurzone są w tych wodach.
Pewien Arab zaprowadził kiedyś Rabba bar Bar-Chana do samej krawę¬dzi ziemi, gdzie przymocowany jest firmament. Rabba zabrał ze sobą kosz pełen chleba, a ponieważ nadeszła pora modlitwy, umieścił go na występie niebieskiego okna. Później na próżno szukał kosza i zapytał: “Kto ukradł mój chleb?" Arab odpowiedział: “Nikt, lecz koło firmamentu obróciło się, gdy ty odmawiałeś modlitwę. Zaczekaj do jutra, a znów będziesz jadł chleb" .
Niektórzy opisują ziemię jako korytarz otwierający się tylko na północ, bowiem gdy słońce, poruszając się ze wschodu na zachód, dociera do północno-zachodniego rogu, skręca tam, wznosi się i cofa, tym razem za kopułę firmamentu. Wówczas, ponieważ firmament jest nieprzezroczysty, powrotna wędrówka słońca powoduje noc nad ziemią. Jednakże gdy dociera do krańca wschodniego, przechodzi raz jeszcze pod kopułę firmamentu i świeci dla całej ludzkości .
f) Rabbi Szymon ben Laqisz nazywa siedem niebios następująco: Wilon, Ragi'a, Szechagim, Zewul, Ma'on, Machon i 'Arawot . Wszystkie są za¬mocowane i wysklepione ponad ziemią jedno nad drugim jak łupiny cebuli - z wyjątkiem Wilon, najniższego, które osłania przed gorącem najwyższą ziemię. Dlatego też o świcie Wilon rozpina się na niebie, lecz o zachodzie słońca zwija się, by pozwolić księżycowi i gwiazdom świecić z Ragi'a, drugiego nieba .
g) W Szechagim para żaren miele mannę dla sprawiedliwych, w Zewul znajduje się Jerozolima niebieska, Świątynia i ołtarz, na którym archanioł Michał składa ofiary. W Ma'on pełnią służbę zastępy aniołów, których hymny sławią miłosierdzie Boże przez całą noc, lecz milkną o świcie, by Bóg mógł usłyszeć lud Izraela śpiewający Mu na dole chwałę. Machon zawiera spichrze śniegu i gradu, strychy rosy i deszczu, komnaty burz i jaskinie mgły. W 'Arawotprzebywa Sprawiedliwość, Prawo i Dobroczyn¬ność, skarby Życia, Pokoju i Błogosławieństwa, dusze sprawiedliwych, dusze jeszcze nie narodzonych, rosy, którymi Bóg ożywi martwych, rydwan ujrzany w wizji przez Ezechiela, anioły w służbie oraz Tron Boży .
h) Według całkowicie odmiennego poglądu w najniższym niebie znajdu¬ją się chmury, wiatry, wody wyższe, dwustu aniołów wyznaczonych do pilnowania gwiazd, spichlerze śniegu, lodu i rosy oraz ich anioły stróże.
W drugim niebie panuje zupełna ciemność nad grzesznikami zakutymi w kajdany, którzy oczekują Sądu.
W trzecim niebie leży ogród Eden, pełen cudownych drzew owocowych wraz z Drzewem Życia, pod którym wypoczywa Bóg za każdym razem, gdy odwiedza Eden. Dwie rzeki wypływają z Edenu: jedna płynąca mlekiem i miodem, druga - winem i oliwą. Rozdzielają się one na cztery odnogi, spływają i okalają ziemię. Trzystu aniołów światła, nieprzerwanie wychwa¬lających Boga, strzeże ogrodu będącego niebem, do którego wpuszczane są po śmierci dusze sprawiedliwych. Na północ od Edenu rozciąga się Gehen¬na, gdzie ciemne ognie prażą wiecznie, a rzeka płomieni przepływa przez krainę dotkliwego mrozu i lodu. Tutaj grzesznicy cierpią tortury.
W czwartym niebie znajdują się rydwany, którymi powożą słońce i ksiꬿyc, a także wielkie gwiazdy, każda z tysiącem mniejszych w swym orsza¬ku, towarzyszące słońcu w jego wędrówce: cztery po prawej, cztery inne po lewej. Dwa wiatry ciągną te rydwany - jeden w kształcie feniksa, drugi - węża z brązu, choć po prawdzie ich twarze podobne są do pyska lwa, a dolne
członki do Lewiatana. Każdy wiatr ma dwanaście skrzydeł. Na wschodzie i zachodzie tego nieba stoją bramy, przez które rydwany przejeżdżają o wyznaczonych godzinach.
W piątym niebie mieszkają Upadłe Anioły, które przycupnęły tam w cichej, wiecznie trwającej rozpaczy.
W szóstym niebie żyje siedem feniksów, siedmiu cherubinów śpiewających bez przerwy chwałę Bogu oraz zastępy promiennych aniołów pogrą¬żonych w studiach astrologicznych, a poza tym inne anioły, które strzegą godzin, lat, rzek, mórz, zbiorów, pastwisk i ludzkości, zwracając uwagę Boga na wszystkie niezwykłe widoki, jakie zauważą.
W siódmym niebie, miejscu niewysłowionego światła, przebywają archaniołowie, cherubini, serafini oraz boskie koła. Tu sam Bóg zajmuje Boży Tron, a wszyscy śpiewają Mu chwałę .
Olbrzymie zaczepy przytwierdzone do krawędzi każdego nieba, łączące go z krawędziami odpowiedniej ziemi, zapobiegają rozpadnięciu się tych siedmiu niebios i siedmiu ziem i nie pozwalają im spaść w pustkę rozciąga¬jącą się poniżej. Jednakże najwyższa ziemia przytwierdzona jest do krawę¬dzi drugiego nieba (nie pierwszego, które jest niczym innym niż rozwijaną zasłoną), druga ziemia przytwierdzona jest do trzeciego nieba i tak dalej. W dodatku każde niebo przymocowane jest do sąsiedniego nieba w ten sam sposób. Cała struktura przypomina więc czternastopiętrową wieżę, której najwyższe piętro, 'Arawot, zawieszone jest u ramienia Boga - choć nie¬którzy twierdzą, że Bóg podtrzymuje niebiosa prawą ręką, a ziemie lewą.
Codziennie Bóg dosiada cherubina i odwiedza wszystkie te światy, gdzie przyjmuje hołd i uwielbienie. W drodze powrotnej dosiada skrzydeł wiatru .
*
1. Powyższe doktryny rabiniczne, w większości zapożyczane na chybił trafił ze źródeł greckich, perskich i babilońskich, miały na celu zdumiewać słuchaczy zasięgiem i złożonością dzieł Boga, zaś sama niemożność pogodzenia którychkolwiek dwóch teorii jeszcze potęgowała to wrażenie. Mędrcy przyjęli biblijną koncepcję płaskiej Ziemi i pojawianie się słońca na wschodzie każdego ranka zbijało ich z tropu. Wśliznął się tam jeden drobny szczegół wiedzy matematycznej: rozmiary Ziemi są zbliżone do tych, które proponował w II w. p.n.e. ptolemejski fizyk Eratostenes z Cyreny.
Umieszczanie Gehenny nie tylko w świecie podziemnym, lecz także na ziemi i w jednym z niebios jest być może echem Ks. Amosa 9, 2 - “Gdyby udali się do Szeolu, stamtąd ręka moja ich weźmie; gdyby wstąpili do nieba, stamtąd ich ściągnę".
2. Teman oznacza zarówno “południe", jak i “kraj południowy". Ezaw miał wnuka o takim imieniu, którego ojcem był Elifaz. “Przywódca Temanu" jest dwukrotnie wspomniany we fragmencie, w którym wymieniono też Chuszama z południowego kraju (temani) jako króla Edomu . “Elifaz Temanita" (temani) był jednym z pocieszycieli Hioba. Gdzie indziej odległy “kraj południowy" występuje jako region tajemniczych “komnat" i “południowych wichrów". Późny midrasz (zob. b) opowiadający o tych komnatach odnosi się albo do Jemenu w Południowej Arabii, albo do Tajma, osady w Północnej Arabii leżącej około 400 kilometrów na wschód od wejścia do zatoki Akaba.
3. Chaszmal jest nadprzyrodzoną substancją, która według pierwszego rozdziału Ks. Ezechiela dodaje płomiennego blasku Tronowi Bożemu oraz Obliczu Boga. Septuaginta chaszmal tłumaczy jako electron, co w języku greckim wiąże się z Elector, jedną z nazw słońca, i dlatego znaczy “świecący złotym światłem"; stąd albo bursztyn, albo bursztynowe electrum, stop złota ze srebrem. Chaszmal we współczesnym języku hebrajskim znaczy “elektryczność", gdyż pocieranie bur¬sztynu przyciągającego ziarna pyłu było, jak się zdaje, pierwszym doświadczalnym użyciem elektryczności. Lecz ponieważ pioruny od dawien dawna kojarzono z potęgą Boga, Ezechiel mógł uważać ów boski chasztnal za źródło piorunów.
4. W epoce Talmudu spekulacje nad strukturą wszechświata nazywano ma'ase merkawa, “zagadnienia rydwanu", co wzięło się z Bożego rydwanu opisanego przez Ezechiela. Faryzeusze uważali, że zgłębianie tych zagadnień jest niebezpie¬czne, a o uczonych ludziach, którzy nie przedsięwzięli należytych środków ostroż¬ności, krążyło wiele opowieści: Ben Azzaj zmarł nagle, Ben Zoma postradał zmysły, Elisza ben Abuja stał się heretykiem. Jedynie Rabbi Akiwa uniknął nieszczęścia dzięki pokorze i ostrożności (B. Chagiga 14b-16a).
5. Wzmianka o tym, że cały wszechświat zawieszony jest u ramienia Boga, pojawia się po raz pierwszy w Talmudzie Babilońskim (B. Chagiga 12b): “Rabbi Jose powiedział: »Ziemia spoczywa na kolumnach, kolumny na wodzie, woda na górach, góry na wietrze, wiatr na huraganie, a huragan zwisa z ramienia Boga«". Trudno to jednak pogodzić z Jego codziennymi odwiedzinami w każdym niebie i ziemi.
6. Erec znaczy “ziemia", podobnie jak adama i arqa (zapożyczenie z aramejskiego), cijja “jałowość, suchość", jabbasza “suchy ląd", charawa “jałowa zie¬mia", tewel i cheled “świat".
Wilon znaczy “zasłona", raqi'a “firmament", szechaąim “chmury" lub “żarna", zewul “miejsce pobytu", ma'on “siedziba", machon “umieszczenie", a 'arawot “równiny".